Nevrologiya bölməsi

Nevrologiya, beyin, onurğa və sinir sistemini öyrənən tibbi ixtisas sahəsidir. Sinir sistemində yaranan struktur və funksional pozulmaların diaqnostikası, müalicəsi və izlənməsini həyata keçirir. Baş ağrısı, epilepsiya, iflic, Parkinson, Alzheimer, çoxsaylı skleroz və periferik sinir xəstəlikləri kimi müxtəlif problemlər nevrologiya sahəsinə daxildir.

Nevroloqlar xəstələrin şikayətlərini qiymətləndirir, nevroloji müayinə aparır və zəruri testləri tətbiq edirlər. Müalicə prosesində dərman müalicəsi, həyat tərzi dəyişiklikləri və bəzi hallarda müdaxilə üsulları istifadə olunur.

Nevrologiya bölmələri dünyada geniş yayılmış beyin, onurğa, periferik sinirlər və əzələlərlə əlaqəli xəstəliklərin diaqnostikası, müalicəsi və izlənməsi ilə məşğuldur. Epilepsiya, miqren, iflic, Parkinson xəstəliyi, Alzheimer və digər demensiya növləri, çoxsaylı skleroz, yuxu pozulmaları, neyromuskulyar xəstəliklər və sinir sistemi infeksiyaları kimi müxtəlif xəstəliklər nevrologiya sahəsinə daxildir.

Nevrologiya mütəxəssisləri bu xəstəliklərin diaqnozunu qoymaq üçün müxtəlif testlərdən istifadə edərək müalicə planı hazırlayır və xəstəliklərin gedişatını izləyirlər.

Nevrologiya bölməsi aşağıdakı xəstəliklərin diaqnostikası və müalicəsi ilə məşğul olur:

Nevroloji xəstəliklər beyin, onurğa, periferik sinirlər və əzələlərlə əlaqəli geniş xəstəlik spektrini əhatə edir. Bu xəstəliklər sinir sisteminin əsas funksiyalarını təsir edərək həm fiziki, həm də koqnitiv problemlərə səbəb ola bilər.

Ən çox rast gəlinən nevroloji xəstəliklər arasında sinir sisteminin müxtəlif komponentlərinə təsir edən miqren, epilepsiya, iflic, Parkinson xəstəliyi, Alzheimer, demensiya, Dağınıq skleroz və neyromuskulyar pozulmalar yer alır. Bu xəstəliklər hərəkət, duyğu qavrayışı, yaddaş, koqnitiv qabiliyyətlər və həyat keyfiyyətini mənfi təsir edən titrəmə, əzələ zəifliyi, yaddaş itkisi, tarazlıq pozuntusu kimi simptomların yaranmasına səbəb ola bilər.

Ən çox yayılmış nevroloji xəstəliklər aşağıdakılardır:

• Miqren
• Epilepsiya
• İflic
• Parkinson xəstəliyi
• Alzheimer xəstəliyi
• Demensiya növləri
• Dağınıq skleroz (Multiple Skleroz)
• Yuxu pozulmaları
• Neyromuskulyar xəstəliklər
• Sinir sistemi infeksiyaları

Miqren

Miqren, təkrarlayan və adətən tək tərəfli, güclü baş ağrıları ilə xarakterizə olunan nevroloji xəstəlikdir. İşığa, səsə və qoxulara həssaslıq, ürəkbulanma və qusma da müşayiət edə bilər. Stress, hormonal dəyişikliklər, yuxu çatışmazlığı, müəyyən qida və içkilər miqren tutmalarına səbəb ola bilər. Miqren klassik və ümumi olmaqla iki növə ayrılır; klassik miqrendə “aura” adlanan görmə pozuntuları və danışıq çətinliyi müşahidə edilir, ümumi miqrendə bu əlamətlər olmadan ağrı yaranır.

Epilepsiya

Epilepsiya, beyində anormal elektrik fəaliyyət nəticəsində meydana gələn tutmalarla xarakterizə olunan nevroloji xəstəlikdir. Tutmalar şüur vəziyyətinə və təsir etdiyi sahəyə görə fərqlənir; sadə qismən tutmalar şüur açıq halda, mürəkkəb qismən tutmalar isə şüur itkisi ilə müşayiət olunur. Tutmalar isə bütün bədənə təsir edə bilər. Epilepsiya adətən ilkin səbəblərə bağlıdır, lakin bəzi hallarda beyin travmaları, infeksiyalar, şişlər və ya metabolik pozuntular xəstəliyi tətikləyə bilər.

İflic (İnsult)

İflic, beynin müəyyən bir bölgəsinə qan axınının kəsilməsi və ya qanama nəticəsində yaranan, tez müdaxilə tələb edən nevroloji pozulmadır. Beyinə oksigen və qida daşıyan qan axınının kəsilməsi beyin toxumasına zərər verir. İnsultun iki növdür: işemik (qan damarlarının daralması və tutulması səbəbindən) və hemorragik (damarın partlaması və ya qan sızması səbəbindən).

Parkinson Xəstəliyi

Parkinson xəstəliyi, dopamin istehsal edən beyin hüceyrələrinin zədələnməsi və ya itirilməsi nəticəsində yaranan, mərkəzi sinir sisteminə təsir edən proqressiv xəstəlikdir. Əlamətləri arasında titrəmə, əzələ sərtliyi, hərəkətlərin yavaşlaması və tarazlıq itkisi yer alır. Xəstəliyin dəqiq səbəbi məlum olmasa da, genetik meyllik, ətraf mühit faktorları və yaşlanmanın rol oynadığı hesab edilir.

Alzheimer

Alzheimer xəstəliyi, koqnitiv funksiyaların tədricən azalması ilə gedən və irəliləyici nevroloji pozulmadır. Erkən mərhələdə yaddaş itkisi, çaşqınlıq, danışıq çətinliyi və şəxsiyyət dəyişiklikləri müşahidə edilə bilər. İrəliləyən mərhələlərdə isə gündəlik fəaliyyətləri yerinə yetirə bilməmək və tam baxım ehtiyacı yaranır. Alzheimerin dəqiq səbəbi məlum deyil, lakin genetik və ətraf mühit faktorlarının təsiri olduğu düşünülür.

Dağınıq Skleroz (Multiple Skleroz)

Dağınıq Skleroz (DS), immun sistemin beyin və onurğa beyninə hücum edərək sinir liflərini qoruyan mielin təbəqəsində zədələnmə və iltihab yaratması nəticəsində inkişaf edən xroniki nevroloji xəstəlikdir. Xəstəliyin əlamətləri arasında yorğunluq, görmə pozuntuları, əzələ zəifliyi, koordinasiya və tarazlıq problemləri, uyuşma, danışıq çətinliyi və koqnitiv pozuntular yer alır. DS-in genetik meyllik, ətraf mühit faktorları və immun sisteminin qarşılıqlı təsiri ilə meydana gəldiyi güman edilir.

Periferik Neyropatiya

Periferik neyropatiya, periferik sinirlərin zədələnməsi nəticəsində sinirlərin normal şəkildə siqnal ötürmə qabiliyyətinin pozulduğu bir nevroloji pozulmadır. Bu vəziyyət diabet, alkoqol istifadəsi, travma, infeksiyalar, bəzi dərmanlar və genetik faktorlar səbəbilə yarana bilər. Əlamətlərə qıcıqlanma hissi, keylik, yanma, əzələ zəifliyi, hissiyat itkisi, əzələ spazmları və ağrı daxildir.

Amiotrofik Lateral Skleroz (ALS)

Amiotrofik lateral skleroz (ALS), hərəkət sinirlərinə (motor neyronlar) təsir edən, əzələ nəzarətinin tədricən itirilməsi ilə nəticələnən proqressiv neyrodegenerativ bir xəstəlikdir. Əlamətlərə əzələ zəifliyi, əzələ atrofiyası, əzələ səyrimələri, nitq və udma çətinliyi, nəfəs alma problemləri və koordinasiya pozuntuları daxildir. ALS adətən 40-70 yaş aralığında ortaya çıxır, lakin digər yaş qruplarında da müşahidə oluna bilər. Xəstəliyin genetik meyillilik və ətraf mühit faktorları ilə əlaqəli olduğu düşünülür.

Tourette Sindromu

Tourette sindromu, uşaqlıq və ya yeniyetməlik dövründə başlayan, istəksiz motor və vokal tiklərlə xarakterizə olunan nevroloji bir pozulmadır. Tiklər adətən qəfil şəkildə meydana çıxır və nəzarət olunmadan təkrarlanır. Bəzi şəxslərdə yaş artdıqca azalmasına baxmayaraq, sindrom bəzi hallarda yetkinlik dövründə də davam edə bilər. Tourette sindromu olan şəxslərdə diqqət çatışmazlığı və hiperaktivlik pozulması (DÇHP) və obsessiv-kompulsiv pozulma (OKP) kimi yanaşı hallara da rast gəlinə bilər.  Sindromun dəqiq səbəbi tam bilinməsə də, beyindəki kimyəvi maddələr arasında tarazlığın pozulması ilə əlaqəli ola biləcəyi düşünülür.

Tutma Pozuntuları (Epileptik Tutmalar)

Tutma pozuntuları-beyindəki anormal elektrik aktivlikləri nəticəsində təkrarlanan tutmalarla xarakterizə olunan nevroloji vəziyyətlər qrupudur. Bu pozuntular beynin normal fəaliyyətini pozaraq əzələ səyrimələri, şüur itkisi və bədən hərəkətlərində pozulmalarla müşayiət oluna bilər. Tutmalar müxtəlif formalarda təzahür edə bilər: genaralizə olmuş (geniş yayılmış), absans (şüur boşluğu), mioklonik (qısa əzələ sıçrayışları) və fokal (beynin müəyyən sahəsini əhatə edən) tutmalar. Tutmaların intensivliyi və tipi fərddən-fərdə dəyişə bilər.

Nevroloji xəstəliklər zamanı tez-tez müşahidə olunan əlamətlərə hərəkət pozuntuları, hissiyyat dəyişiklikləri, idrak funksiyalarının zəifləməsi və baş ağrıları daxildir. Hərəkətlə bağlı əlamətlərə Parkinson xəstəliyində rast gəlinən titrəmə və hərəkət ləngiməsi, eləcə də sklerozda əzələ zəifliyi və tarazlığın pozulması aiddir. Sinir zədələnməsi nəticəsində hissiyyatla bağlı yaranan əlamətlərə isə keyimə, iynələnmə hissi və ya hissiyyat itkisi göstərilə bilər. Epilepsiya tutmalarla xarakterizə olunur, miqren isə şiddətli baş ağrısı və işığa qarşı həssaslıqla özünü göstərə bilər. Alzheimer və digər demensiya (ağıl zəifləməsi) növlərində yaddaş itkisi, idrak pozğunluğu və gündəlik funksiyalarda çətinliklər geniş yayılmışdır.

Nevroloji xəstəliklərin ən çox rast gəlinən klinik əlamətləri bunlardır:

• Baş ağrısı
• Əzələ zəifliyi və gücsüzlük
• Tarazlıq pozuntuları
• Yaddaş itkisi və digər idrak pozğunluqları
• Keyimə və iynələnmə hissi
• Nitq problemləri
• Tutmalar
• Görmə pozğunluqları
• Hissiyyat dəyişiklikləri
• Koordinasiya və hərəkət pozuntuları
• İdrak və fiziki funksiyalarda zəifləmə

Bundan əlavə, ayaqlarda yanma hissi, adətən sinir zədələnməsi, diabetik neyropatiya və ya qan dövranı pozğunluqları kimi nevroloji və ya sistemik xəstəliklərlə əlaqələndirilir. Eyni zamanda, dildə keyimə, insult, miqren, B12 vitamini çatışmazlığı və ya sinir sıxılması kimi müxtəlif nevroloji klinik hallar da müşahidə edilə bilər

Nevrologiyada sinir sistemi xəstəliklərinin diaqnostikası üçün müxtəlif testlər həyata keçirilir. İlk mərhələdə nevroloji müayinə aparılaraq idrak funksiyaları, əzələ gücü, reflekslər və hissiyyat qiymətləndirilir. Sinir sistemindəki struktur pozuntularını müəyyən etmək üçün: Kompüter Tomoqrafiyası (KT), Maqnit Rezonans Görüntüləmə (MR/MRG) və Pozitron Emissiya Tomoqrafiyası (PET) kimi görüntüləmə üsullarından istifadə olunur.

Elektroensefaloqrafiya (EEQ), elektromioqrafiya (EMQ) və sinir keçiriciliyi testləri (NCS) sinir və əzələlərin funksiyalarını qiymətləndirmək üçün tətbiq olunur. Qan analizləri və lümbal punksiya (BOM analizi) infeksion və immun sistemlə əlaqəli xəstəliklərin aşkar edilməsində mühüm rol oynayır. Nevropsixoloji testlər isə yaddaş, diqqət və digər idrak bacarıqlarını ölçmək üçün istifadə olunur. Bu metodlar düzgün diaqnoz qoymaq və effektiv müalicə planı qurmaq üçün vacibdir.

Nevroloji bölmədə tətbiq olunan əsas diaqnostik testlər aşağıdakılardır:

• Nevroloji müayinə: Reflekslər, əzələ gücü, hissiyat və koordinasiya qiymətləndirilir.
• Maqnit Rezonans Görüntüləmə (MR): Beyin və onurğanın ətraflı təsvirini verir.
• Kompüter Tomoqrafiyası (KT): Beyin qanamaları, şişlər və damar tıxanıqlığını araşdırmaq üçün istifadə olunur.
• Elektroensefaloqrafiya (EEQ): Epilepsiya kimi hallarda beyin dalğalarındakı anomaliyaları aşkarlayır.
• Elektromioqrafiya (EMQ) və sinir keçiriciliyi testləri (NCS): Sinir-əzələ xəstəliklərinin diaqnozunda tətbiq olunur.
• Lümbal punksiya (Beyin-onurğa mayesi analizi): Sinir sistemi infeksiyaları və autoimmun xəstəlikləri araşdırmaq üçün aparılır.
• Doppler ultrasəs: Beyin damarlarında qan axını və tıxanıqları qiymətləndirir.
• Genetik testlər: İrsi nevroloji xəstəliklərin aşkarlanmasına kömək edir.
• Yuxu testləri (Polisomnoqrafiya): Yuxu pozuntularının diaqnozunda istifadə olunur.

Nevroloji xəstəliklərin müalicəsində tətbiq olunan üsullar xəstəliyin növünə və ağırlıq dərəcəsinə görə fərqlənir. Məsələn, Parkinson xəstəliyi zamanı dopamin tənzimləyici preparatlar, epilepsiya zamanı isə antiepileptik dərmanlar və ya cərrahi müdaxilələr istifadə olunur. Dağınıq skleroz  müalicəsində immunomodulyator dərmanlar, insult hallarında isə fizioterapiya və reabilitasiya önəmlidir. Nevropatik ağrılar zamanı botulinum toksini inyeksiyaları və ya neyrostimulyasiya texnikaları tətbiq oluna bilər. Eyni zamanda xroniki miqren və digər baş ağrılarında dərman müalicəsi, həmçinin həyat tərzi dəyişiklikləri müsbət nəticə verə bilər.

Medikal Yanaşmalar

Nevroloji xəstəliklərin müalicəsində dərman (medikal) yanaşmalar əsas yer tutur. Məsələn, Parkinson xəstəliyi dopamin sisteminə təsir edən dərmanlarla, epilepsiya isə antiepileptik preparatlarla idarə oluna bilər.

Dağınıq skleroz kimi immun sistemlə əlaqəli xəstəliklərdə immunosupressiv və ya immunomodulyator müalicələr tətbiq olunur. Miqren və neyropatik ağrılar zamanı isə ağrıkəsicilər və profilaktik dərmanlar təyin edilir.

Eyni zamanda, yuxu pozuntuları, depressiya və təşviş kimi nevroloji vəziyyətlərdə antidepressantlar və anksiolitiklər vasitəsilə dəstək müalicəsi aparılır.

Cərrahi Yanaşmalar

Bəzi nevroloji xəstəliklər üçün cərrahi müdaxilə tələb oluna bilər. Məsələn, epilepsiyada, dərman müalicəsinə cavab verməyən hallarda beyin cərrahiyyəsi nəzərdən keçirilə bilər. Hidrosefaliya zamanı beyin-onurğa mayesinin axını üçün şunt yerləşdirilməsi zəruri ola bilər.

Beyin şişləri, onurğa beyni sıxılmaları və oxşar hallar üçün cərrahi əməliyyatlar, xəstənin həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmaq və həyati təhlükələri aradan qaldırmaq məqsədilə aparılır. Dərin beyin stimulyasiyası, Parkinson xəstəliyi və distoniya kimi hərəkət pozuntularında effektiv bir cərrahi üsul kimi istifadə olunur.

Nevroloji xəstəliklərlə bağlı bu kimi cərrahi prosedurlar beyin və sinir cərrahiyyəsi (neyrocərrahiyyə) ixtisası çərçivəsində həyata keçirilir.

Reabilitasiya Yanaşmaları

Nevroloji xəstəliklərin müalicəsində reabilitasiya, xüsusilə insult və ya travmatik beyin zədələnmələri hallarında vacib rol oynayır. Fiziki terapiya, xəstənin hərəkət funksiyalarını yenidən bərpa etməsinə və əzələ gücünü artırmasına kömək edir.

Erqoterapiya, gündəlik fəaliyyətlərdə müstəqilliyi dəstəkləyir. Nitq terapiyası, insult və ya digər nevroloji pozuntulardan sonra danışıq və udma pozğunluqlarının müalicəsinə yönəlir.

Bundan əlavə, kognitiv reabilitasiya, demensiya və beyin travmalarından sonra yaddaş və diqqət problemlərinin idarə olunmasında əhəmiyyətli rol oynayır.