Urologiya (böyrək xəstəlikləri) bölməsi, reproduktiv sistemlə bağlı xəstəliklərin diaqnostika və müalicəsi ilə məşğul olan bir tibb sahəsidir. Uroloji xəstəliklərə böyrək daşları, sidik yolu infeksiyaları, prostat problemləri, sidik qaçırma, reproduktiv orqanların xərçəngləri və cinsi funksiyaların pozulması kimi bir çox hal daxildir.
Urologiya-sidik yolları və reproduktiv orqanlarla bağlı xəstəliklərin diaqnostikası, müalicəsi və təqibi ilə məşğul olan tibb sahəsidir. Həm kişilərdə, həm də qadınlarda sidik yolları (böyrəklər, sidik axarı [ureter], sidik kisəsi və sidik kanalı [uretra]) və kişilərdə reproduktiv sistem orqanları (xayalar, prostat, penis və epididim) urologiyanın maraq dairəsinə daxildir.
Urologiya eyni zamanda cərrahi bir sahədir, yəni uroloqlar həm dərmanla müalicə, həm də cərrahi müdaxilə icra edirlər.
Urologiyanın fəaliyyət sahəsi olduqca genişdir. Böyrək daşları, prostat xəstəlikləri, sidik yolu infeksiyaları, sonsuzluq, erektil disfunksiya (cinsi zəiflik), sidik kisəsi ilə bağlı problemlər və sidik qaçırma kimi bir çox xəstəlik və narahatlıq bu sahəyə daxildir. Uroloqlar həmçinin böyrək, prostat, sidik kisəsi və xayalıq xərçəngləri kimi reproduktiv və sidik sistemi xərçənglərinin müalicəsində ixtisaslaşmışdır.
Urologiya öz daxilində bir neçə alt ixtisas sahəsinə bölünür. Məsələn, pediatrik urologiya uşaqlarda müşahidə olunan uroloji problemlərlə, qadın urologiyası isə qadınlarda sidik yolları və çanaq boşluğu (pelvik) problemləri ilə məşğul olur. Onkourologiya isə reproduktiv və sidik sistemi ilə bağlı xərçənglərin diaqnostikası və müalicəsini əhatə edir. Bu alt sahələri aşağıdakı kimi sıralamaq olar:
Uroloq-sidik yolları və reproduktiv sistemi ilə bağlı (kişi və qadın) xəstəliklərin diaqnostikası, müalicəsi və nəzarətini həyata keçirən ixtisaslaşmış həkimdir. Uroloqlar həm kişi, həm də qadın pasiyentlərdə böyrəklər, sidik kisəsi, sidik axarı (ureter) və sidik kanalı (uretra) ilə bağlı problemləri araşdırır və müalicə edirlər. Bununla yanaşı, kişilərdə prostat, xayalar və penis kimi reproduktiv orqanlarla əlaqəli xəstəliklərin müalicəsini də həyata keçirirlər. Bu mütəxəssislər, ümumi tibb təhsili aldıqdan sonra urologiya sahəsində ixtisaslaşaraq həm dərmanla, həm də cərrahi yolla müalicə aparmaq səlahiyyətinə malik olurlar.
Urologiya-sidik yolları və reproduktiv orqanlarla bağlı xəstəliklərin diaqnostikası, müalicəsi və idarə olunması ilə məşğul olan tibb sahəsidir. Qadın və kişilərin sidik yolları (böyrəklər, sidik axarları, sidik kisəsi, sidik kanalı) və kişilərin reproduktiv sistemi (prostat, penis, xayalar) urologiyanın fəaliyyət sahəsinə daxildir. Urologiya həm cərrahi, həm də terapevtik (dərmanla) müalicə üsullarını əhatə etdiyi üçün geniş və kompleks bir tibbi sahədir.
Urologiya bölməsi yalnız böyüklərlə deyil, uşaqlarla da məşğul olur. Pediatrik urologiya, uşaqlarda doğuşdan gələn uroloji problemlərin və inkişafla bağlı pozuntuların müalicəsini əhatə edir. Bundan əlavə, qadınlarda sidik yolu infeksiyaları, sidik kisəsinin funksional pozğunluqları və sidik qaçırma kimi vəziyyətlər də urologiyanın maraq sahəsinə daxildir. Bu səbəbdən, urologiya öz daxilində bir neçə alt ixtisas sahəsinə bölünür. Məsələn:
Urologiya geniş xəstəlik spektrinə malikdir və aşağıdakı xəstəliklərin müalicəsində ixtisaslaşmışdır:
Urologiya kişilərdə sidik yolları və reproduktiv sistemlə bağlı çoxsaylı xəstəlik və patologiyaların diaqnostikası, müalicəsi və izlənməsi ilə məşğul olur. Bu çərçivədə uroloqlar həm böyrək və sidik kisəsi kimi sidik yollarına aid problemlərlə, həm də prostat, xaya və penis kimi kişi reproduktiv orqanları ilə maraqlanır. Kişilərdə urologiyanın əsas diqqət mərkəzində olan sahələr bunlardır:
Qadınlarda urologiya, əsasən sidik yolu xəstəlikləri və bəzi çanaq üzvləri (pelvik) problemləri ilə məşğul olur. Urologiya qadınların reproduktiv sistem xəstəliklərini birbaşa müalicə etmir; bu sahə ginekoloqların ixtisasına daxildir. Lakin qadınlarda sidik yolları və sidik kisəsi ilə bağlı problemlərin müalicəsi urologiyanın ixtisas sahəsidir. Qadınlarda urologiyanın əsas diqqət etdiyi xəstəliklər bunlardır:
Qadınlarda uroloji problemlərin diaqnozunda sidik analizləri, sistoskopiya, ultrasəs və digər görüntüləmə üsulları istifadə olunur. Müalicə isə xəstəliyin növü və ağırlığına görə müəyyən edilir; dərman müalicəsindən tutmuş cərrahi müdaxiləyə qədər müxtəlif üsullar tətbiq edilə bilər.
Urologiya bölməsində müayinə, xəstənin şikayətləri, tibbi anamnezi və fiziki vəziyyəti nəzərə alınaraq müxtəlif mərhələlərdən ibarət olur. Uroloji müayinəyə gələn xəstələrin ən çox rast gəldiyi problemlər arasında sidik yolu infeksiyaları, böyrək daşları, sidik qaçırma, prostat xəstəlikləri, erektil disfunksiya və sonsuzluq kimi hallar yer alır. Uroloq müayinə zamanı xəstənin ətraflı anemnezini toplayır və simptomları daha yaxşı anlamaq üçün müxtəlif suallar verir. Müayinə prosesində adətən ilk addım xəstənin tibbi keçmişinin və simptomlarının qiymətləndirilməsidir. Uroloq xəstənin mövcud şikayətlərini, əvvəl keçirdiyi xəstəlikləri, istifadə etdiyi dərmanları və ailədə oxşar xəstəliklərin olub-olmamasını öyrənir. Xüsusilə sidik yolu infeksiyaları, böyrək daşları və prostat problemləri kimi hallar üçün şikayətlərin müddəti, şiddəti və digər müşayiət edən əlamətlər haqqında məlumat almaq vacibdir.
Fiziki müayinə uroloji qiymətləndirmədə mühüm mərhələdir. Uroloq xəstənin qarın nahiyəsini və lazım gəldikdə genital bölgəni yoxlayaraq şişlik, həssaslıq və ya digər anormallıqları müəyyən edir. Kişi xəstələrdə prostat vəzi üçün barmaqla rektal müayinə edilə bilər ki, bu da uroloqun prostatın ölçüsünü, formasını və hər hansı anomaliyasını qiymətləndirməsinə kömək edir. Qadınlarda isə pelvik müayinə edilərək sidik yolları və pelvik döşəmə əzələlərinin vəziyyəti araşdırılır.
Zərurət yarandıqda laboratoriya testləri və görüntüləmə üsulları müayinəyə əlavə olunur. Sidik analizi sidik yolu infeksiyaları, böyrək daşları və digər uroloji xəstəliklərin diaqnozunda geniş istifadə edilir. Qan testləri, xüsusilə Prostat Spesifik Antigen (PSA) testi prostat problemlərinin qiymətləndirilməsində əhəmiyyətlidir. Ultrasonoqrafiya, rentgen, kompüter tomoqrafiyası (KT) və maqnit rezonans görüntüləmə (MR) kimi görüntüləmə üsulları isə xəstəliyin diaqnozu və müalicə planının hazırlanmasında tez-tez tətbiq olunur.
Uroloji müayinə adətən xəstələr üçün narahatlıq yarada bilər. Buna görə də uroloqlar müayinə prosesi barədə xəstələrini məlumatlandırır və rahat bir mühit yaratmağa çalışırlar. Müayinə nəticəsində uroloq diaqnoza əsaslanan müalicə planı hazırlayır və xəstənin vəziyyətinə uyğun olaraq dərman müalicəsi, cərrahi müdaxilə və ya həyat tərzi dəyişiklikləri təklif edir.
Uroloji xəstəliklərin diaqnozunda ətraflı xəstəlik tarixçəsi, fiziki müayinə və müxtəlif diaqnostik üsullar böyük rol oynayır. Uroloqlar xəstəliyin səbəbini və ağırlığını müəyyən etmək üçün sidik və qan testlərindən tutmuş müxtəlif görüntüləmə üsullarına qədər çoxsaylı testlərdən istifadə edirlər. Aşağıda uroloji diaqnostikada geniş istifadə olunan metodlar verilmişdir:
Urologiyada İstifadə Olunan Görüntüləmə Üsulları:
Prostat Spesifik Antigen (PSA) Testi:
PSA testi prostat vəzi tərəfindən istehsal olunan Prostat Spesifik Antigen adlı proteinin qan səviyyəsini ölçmək üçün keçirilən qan analizidir. Xüsusilə prostat xərçəngi, prostat iltihabı (prostatit) və prostatın böyüməsi (BPH) kimi vəziyyətlərin diaqnozunda istifadə olunur. PSA səviyyəsinin yüksəlməsi prostatda anormal vəziyyətin olduğunu göstərə bilər. Lakin, yüksək PSA həmişə xərçəng demək deyil; buna görə də uroloq PSA nəticələrini xəstənin yaşı, prostat müayinəsi və digər göstəricilərlə birlikdə qiymətləndirir.
Sistoskopiya Nədir?
Sistoskopiya, uretra və sidik kisəsinin daxili səthini araşdırmaq üçün istifadə olunan endoskopik diaqnostik üsuldur. İncə və elastik bir boru (sistoskop) uretradan daxil edilərək sidik kisəsinin içi kamerayla görüntülənir. Bu prosedur sidik kisəsi daşları, sidik yollarında tıxanıqlıq, sidik kisəsi şişləri, infeksiyalar və sidik qaçırma kimi problemlərin diaqnozunda tətbiq edilir. Zəruri hallarda sistoskopiya zamanı biopsiya götürülərək toxuma nümunələri araşdırıla bilər.
Urodinamiya Testi
Urodinamiya, sidik kisəsi və uretranın funksiyalarını qiymətləndirmək üçün aparılan testdir. Xüsusilə sidik qaçırma, tez-tez sidiyə çıxma, sidik kisəsi nəzarətində problemlər və aşırı aktiv sidik kisəsi kimi şikayətlərin səbəbini müəyyən etmək məqsədilə istifadə olunur. Urodinamiya testində sidik kisəsi müəyyən həcmdə maye ilə doldurulur və həmin vaxt sidik kisəsinin təzyiqi, əzələ fəaliyyəti və sidik axınının sürəti ölçülür. Bu yolla sidik kisəsinin necə işlədiyi barədə ətraflı məlumat əldə edilir və müalicə planı qurulur.
Uroloji müalicə üsullarına dərman müalicəsi, cərrahi müdaxilə, minimal invaziv cərrahiyyə, lazer müalicəsi və şok dalğa terapiyası (ESWT) daxildir.
Uroloji Cərrahi Üsullar
Uroloji cərrahiyyə, xüsusilə böyük böyrək daşları, prostat xəstəlikləri, sidik qaçırma, uroloji xərçənglər və bəzi struktur anomaliyaların müalicəsində mühüm rol oynayır. Uroloqlar açıq əməliyyatlarla yanaşı, az travma və daha sürətli sağalma təmin edən minimal invaziv cərrahi üsullardan da istifadə edir.
Lazerlə Daş Parçalama (ESWL)
Lazerlə daş parçalama, böyrək və sidik yollarındakı daşların müalicəsində tez-tez istifadə olunan, cərrahi müdaxilə tələb etməyən bir üsuldur. ESWL (Ekstrakorporal Şok Dalğa Litotripsiyası) kimi də tanınan bu prosedurda, bədəndən kənardan daşlara yönəldilmiş şok dalğaları vasitəsilə daşlar kiçik parçalara ayrılır. Bu parçalar sidik yolu ilə təbii şəkildə xaric olunur. Prosedur adətən ağrısızdır və anesteziya tələb etmir, buna görə xəstələr üçün çox rahat bir müalicə variantıdır.
Minimal İnvaziv Cərrahi Texnikalar
Minimal invaziv cərrahiyyə, bədəndə böyük kəsiklər etmədən xəstəliyin müalicəsini təmin edir. Bu texnikalar az ağrı, daha qısa sağalma müddəti və daha az infeksiya riski təqdim edir. Uroloji sahədə geniş istifadə olunan minimal invaziv üsullar aşağıdakılardır:
Urologiyada Radioloji və Endoskopik Üsullar
Uroloji xəstəliklərin diaqnozu və müalicəsində radioloji və endoskopik üsullar da əhəmiyyətli yer tutur.
Böyrək və Sidik Yolu Daşları
Böyrək və sidik yolu daşları, sidik içində olan mineral və duzların kristallaşması ilə əmələ gəlir. Bu daşlar böyrəklərdə, uretrada (böyrəkləri sidik kisəsinə birləşdirən kanallar) və ya sidik kisəsində ola bilər və şiddətli ağrı, sidik tıxanıqlığı, infeksiyalara səbəb ola bilər. Daşın ölçüsü, yeri və xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyəti müalicə metodunu müəyyən edir.
Prostat Xəstəlikləri
Prostat xəstəlikləri, kişilərin reproduktiv sistemində yerləşən prostat vəzində yaranır. Prostat sidik kanalının dərhal altında yerləşir. Vəzinin funksiyası spermləri qoruyan maye istehsal etməkdir. Ən çox rast gəlinən prostat xəstəlikləri aşağıdakılardır:
Sidik Qaçırma və Sidik Kisəsi Problemləri
Sidik qaçırma (urinar inkontinans) və sidik kisəsi problemləri xüsusilə qadınlarda geniş yayılan uroloji problemlərdəndir. Sidik qaçırma, sidik kisəsinin nəzarət edilə bilməməsi səbəbindən arzuolunmaz sidik sızması ilə özünü göstərir. Doğuş, menopauza, yaşlanma və pelvik əzələlərin zəifləməsi kimi faktorlar bu problemin yaranmasına səbəb ola bilər. Sidik kisəsi problemlərinə isə əsasən hiperaktiv sidik kisəsi, sidik kisəsinin sallanması və sidik kisəsi iltihabı (sistit) daxildir.
Reproduktiv Sağlamlıq Problemləri
Urologiya, kişilərin reproduktiv sağlamlığı ilə bağlı müxtəlif problemlərin diaqnozu və müalicəsi ilə məşğul olur. Kişilərdə cinsi funksiyanın pozulması, sonsuzluq və testis xəstəlikləri kimi reproduktiv sağlamlıq problemləri həm fiziki, həm də psixoloji olaraq həyat keyfiyyətinə mənfi təsir göstərə bilər. Uroloqlar bu problemləri ətraflı qiymətləndirərək xəstələrə uyğun müalicə variantları təqdim edir.
Sidik Yolu İnfeksiyaları
Sidik yolu infeksiyaları (SYİ), bakteriya və digər zərərli mikroorqanizmlərin sidik yolunun istənilən hissəsinə daxil olması nəticəsində yaranır. Bu mikroorqanizmlərin mənbəyi dəridir və təmas olunan səthlərdir. Bakteriyalar çoxaldıqdan sonra infeksiya sidik yolunun bir və ya bir neçə hissəsində inkişaf edə bilər. SYİ adətən aşağıdakı simptomlarla özünü göstərir:
Sidik Kisəsinin Kontrol Problemləri
Sidik kisəsinin kontrol problemləri, sidik qaçırma kimi halları əhatə edir. Bu vəziyyətlərdə sidik kisəsindən sidiyin istənmədən xaric olması və ya sidiyi saxlama qabiliyyətinin itirilməsi müşahidə olunur. Sidik kisəsinin kontrol problemləri insanın gündəlik həyatına mənfi təsir edə bilər və psixoloji gərginlik yarada bilər.
Sidik kisəsinin kontrol problemləri yaşlanma, pelvik əzələlərinin zəifləməsi və hormonal dəyişikliklər nəticəsində yarana bilər. Sidik kisəsi infeksiyaları, prostat problemləri, nevroloji xəstəliklər və bəzi dərmanların əlavə təsirləri də bu problemləri gücləndirə bilər. Sidik kisəsi kontrol problemlərə işarə edən simptomlar aşağıdakılardır:
Sidik kisəsi nəzarət problemlərinin diaqnozu üçün uroloji müayinə aşağıdakı mərhələləri əhatə edir:
Uretral Daralma (Uretral Darlıq)
Ən çox rast gəlinən uroloji xəstəliklərdən olan uretral daralma, sidiyin xaric olduğu kanalın (uretra) daralması və ya tıxanmasıdır. Bu, sidik axınına mane olur və sidiyin normal xaric olmasını çətinləşdirir. Travma, infeksiyalar, iltihablar, cərrahi müdaxilələr və ya doğuşdan olan struktural anomaliyalar uretranın zamanla daralmasına səbəb ola bilər.
Uretral daralmanın simptomları:
Uretral daralma diaqnozu qoyulan xəstədə müayinə aşağıdakı mərhələləri əhatə edir:
Urologiya bölməsində aparılan rutin müayinələr iki əsas məqsədə xidmət edir:
Urologiya bölməsində aparılan rutin müayinələr aşağıdakı prosedurlardan birini və ya bir neçəsini əhatə edə bilər:
Uroloji müayinəsi xəstənin tibbi anamnezinin qiymətləndirilməsi, fiziki müayinə, sidik analizləri və lazım olduqda ultrasəs kimi görüntüləmə üsullarından istifadə olunmaqla həyata keçirilir.
Uroloji bölmə sidik analizi, qan testləri, ultrasəs, komputer tomoqrafiyası (KT), maqnit rezonans tomoqrafiyası (MRT), sistoskopiya və urodinamiya kimi testlər vasitəsilə böyrəklər, sidik kisəsi, prostat və urogenital sistemdəki problemləri diaqnostika edir.
Uroloji ultrasəs müayinəsi üçün xəstənin sidik kisəsinin dolu olması tələb olunur, buna görə müayinə öncəsi su içilir; xəstə bel üstü uzanır, qarın nahiyəsinə qel çəkilir və ultrasəs cihazının başlığı (prob) ilə görüntülər əldə edilir.
Sağlam insan gündəlik maye qəbulundan asılı olaraq adətən gündə 4-8 dəfə sidiyə çıxır.
Uroloji sağlamlığını qorumaq üçün bol su içmək, müntəzəm idman etmək, sağlam qidalanmaq, sidiyi uzun müddət saxlamaqdan çəkinmək, kofein və spirt istehlakını məhdudlaşdırmaq, siqaretdən uzaq durmaq və müntəzəm tibbi müayinələrdən keçmək vacibdir.
Sidik qaçırma gündəlik həyatı pozursa, ani yaranırsa, ağrıya səbəb olursa və ya tez-tez təkrarlanırsa, ciddi problemlərin istisna edilməsi üçün həkimə müraciət etmək lazımdır.