Kardiologiya bölməsi

Kardiologiya (ürək xəstəlikləri və sağlamlığı) ürək və damar sistemi xəstəliklərinin diaqnozu, müalicəsi və qarşısının alınması ilə məşğul olan tibbi ixtisas sahəsidir. Kardioloqlar ürək tutmaları, ritm pozğunluqları, ürək çatışmazlığı və damar tıxanıqlığı kimi kardiyovaskulyar problemləri müalicə edir və ürək sağlamlığının qorunması üçün tövsiyələr verir. Ürəyin sağlam işləməsi ümumi həyat keyfiyyəti və uzunömürlülük üçün çox önəmlidir.

Kardiovaskulyar xəstəliklər dünyada ən çox ölümə səbəb olan xəstəliklərdəndir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatına görə hər il təxminən 17,9 milyon ölümün əsas səbəbidir. Ən çox rast gəlinən xəstəliklərdən biri olan işemik ürək xəstəliyi hər 3 yetkin insandan birinə təsir edir və ürək xəstəliklərindən ölümlərin təxminən 49%-nin səbəbidir.

İkinci ən çox ölüm səbəbi insultdur, hər il 12,2 milyon insanda görülür və qalıcı əlilliyə səbəb ola bilər. Hipertoniya dünyada 1,28 milyard yetkinin sağlamlıq probleminə çevrilib ki, ürək tutması və ürək çatışmazlığı kimi ciddi xəstəliklərin əsas risk faktorudur. Ürək çatışmazlığı (64 milyon nəfər) və atrial fibrilasiya (37,6 milyon nəfər) kimi xroniki xəstəliklər də kardiovaskulyar xəstəliklərin yükünü artırır.

Kardiologiyanın əsas iş sahələrinə ürək tutması, hipertoniya, aritmiyalar, ürək çatışmazlığı, qapaq xəstəlikləri və anadangəlmə ürək qüsurları daxildir. Kardioloqlar elektrokardioqrafiya (EKQ), exokardioqrafiya, angioqrafiya kimi diaqnostika üsullarından istifadə edərək xəstəlikləri müəyyən edir və dərman müalicələri, həyat tərzi dəyişiklikləri və ya invaziv prosedurlarla müalicə aparırlar.

Bundan əlavə, obezlik, şəkər xəstəliyi, siqaret çəkmə və yüksək xolesterin kimi ürək sağlamlığına təsir edən risk faktorları ilə mübarizəyə də diqqət yetirirlər. Kardiologiya, xüsusilə işemik ürək xəstəliyi, qapaq xəstəlikləri və anadangəlmə  ürək qüsurları kimi vəziyyətlərdə ürək-damar cərrahiyyəsi kimi digər tibb sahələri ilə yaxından əməkdaşlıq edir.

Kardioloqlar inkişaf etmiş görüntüləmə üsulları və invaziv prosedurlar vasitəsilə diaqnoz qoyur və müalicə variantlarını təyin edirlər. Cərrahlar isə açıq ürək əməliyyatları, bypass əməliyyatları və s. kimi daha invaziv müdaxilələr həyata keçirir.

Kardioloji  xəstəliklərin əlamətləri əsasən ürək və damar sistemindəki funksional pozğunluqların nəticəsində ortaya çıxır. Ən çox görülən əlamətlər arasında sinə ağrısı, nəfəs darlığı, döyüntü, başgicəllənmə, huşunu itirmə, ayaqlarda şişlik, sürətli və ya nizamsız ürək döyüntüləri, gücsüzlük və yorğunluq yer alır. Xüsusilə sinə ağrısı və nəfəs darlığı kimi simptomlar təcili vəziyyətlərin əlaməti ola bilər.

Ən çox rast gəlinən simptomlar:

• Sinə ağrısı və ya ağırlıq hissi
• Xüsusilə fiziki gərginlik zamanı nəfəs darlığı
• Döyüntü və ya nizamsız ürək döyüntüsü
• Başgicəllənmə və huşun itməsi
• Qollar, çiyin, kürək və çənəyə yayılan ağrı
• Topuqlarda, ayaqlarda və qarında şişlik
• Günlük fəaliyyətlər zamanı halsızlıq və yorğunluq
• Soyuq tərləmə
• Dəridə solğunluq və ya göyərmə
• Öskürək və nəfəs alarkən xırıltı (xüsusilə ürək çatışmazlığında)
• İstirahət zamanı belə nəfəs darlığı və gecə oyanmaları

Kardioloji  xəstəlikləri ürək və damar sistemini təsir edən müxtəlif xəstəlikləri əhatə edir. Ən geniş yayılmışları aşağıdakılardır:

• Koronar arteriya xəstəliyi (damar tıxanıqlığı)
• Ürək tutması (miokard infarktı)
• Ürək çatışmazlığı
• Hipertoniya (yüksək təzyiq)
• Aritmiya (ürək ritm pozğunluqları)
• Ürək qapağı xəstəlikləri
• Kardiomiopatiya (ürək əzələsi xəstəlikləri)
• Anadangəlmə ürək xəstəlikləri
• Aorta anevrizması (aorta damarının genişlənməsi)
• Perikardit (ürək zarı iltihabı)

Kardioloji müayinə ürək və damar sisteminin sağlamlıq problemlərini aşkarlamaq üçün tibbi qiymətləndirmə prosesidir. Bu proses aşağıdakı mərhələləri əhatə edir:

• Anamnez məlumatları: Müayinə zamanı xəstə əvvəlcə şikayətlərini danışır, tibbi tarixçəsi alınır, həyat tərzi və risk faktorları nəzərdən keçirilir.
• Fiziki Müayinə: Anamnez tamamlandıqdan sonra fiziki müayinə aparılır; ürək ritmi dinlənilir, digər əlamətlər yoxlanılır.

Kardiologiyada istifadə olunan əsas testlər:

• Elektrokardioqrafiya (EKQ): Ürəyin elektrik fəaliyyətini qeydə alır, ritm və sürəti haqqında məlumat verir, aritmiyaları və ürək tutması əlamətlərini müəyyən edir.
• Exokardioqrafiya (EXO): Ultrasəs dalğaları ilə ürəyin quruluşu, fəaliyyəti və qapaqların vəziyyəti qiymətləndirilir.
• Stress Testi (Efor Testi): Xəstənin qaçış zolağında hərəkət edərkən ürək ritmi və qan təzyiqi izlənilir.
• Holter Monitor: 24-48 saat ürək ritmini davamlı izləyən cihazdır, keçici ritm pozğunluqlarını aşkarlayır.
• Angioqrafiya (Koronar Angioqrafiya): Damarlar içərisinə kontrast maddə vurularaq rentgenlə damarların vəziyyəti göstərilir.
• Təzyiq Holteri: 24 saatlıq qan təzyiqini ölçür.
• Maqnit Rezonans Görüntüləmə (MRI): Ürəyin detallı görüntüsünü verir, anadangəlmə qüsurlar və digər xəstəliklərin qiymətləndirilməsində istifadə olunur.
• Kompüter Tomoqrafiya (KT) Angioqrafiyası: Koronar damarların dəqiq görüntüsünü təmin edir.
• Qan Testləri (Troponin, BNP və s.): Ürək infarktı və digər xəstəliklər üçün biomarkerlərin ölçülməsi.
• Nuklear Kardioloji Testlər: Ürəyin qan dövranını xüsusi radyoaktiv maddələrlə qiymətləndirir.

Müayinə tezliyi yaş, sağlamlıq vəziyyəti, ailə anamnezi, risk faktorları və əvvəlki ürək problemlərinə görə dəyişir. Sağlam gənclər ildə bir dəfə müayinə edə bilər. Risk qrupları və ürək xəstələri üçün daha sıx müayinə tələb olunur.

• Kardiologiya: Dərman müalicəsi və qeyri-invaziv diaqnostika ilə ürək xəstəliklərinin idarə olunması.
• Ürək-damar cərrahiyyəsi: Ürək qapaq dəyişdirmə, by-pass əməliyyatı və digər cərrahi müdaxilələr.

• EKQ
• EXO-KQ
• Angioqrafiya
• Maqnit Rezonans Tomoqrafiya (MRT)
• KT
• Stress Testi
• Holter
• Tilt Table Testi (bayılmalar üçün)
• Elektrofizioloji Test

• Dərman müalicəsi: Təzyiq tənzimləyici, qan durulaşdırıcı, ritm stabilləşdirici.
• İnvaziv müdaxilələr: Angioplastika, stent yerləşdirilməsi, balon üsulları.
• Cihazlar: Ürək stimulyatoru (pilli) və ICD (defibrilyator).
• Cərrahi: Qapaq təmiri, bypass əməliyyatı.
• Həyat tərzi dəyişiklikləri: Sağlam qidalanma, idman, siqaretdən imtina.
• Davamlı nəzarət və müayinə

• Mütəmadi idman (həftədə ən az 150 dəqiqə)
• Siqaret və tütün məmulatlarından uzaq durmaq
• Stressi idarə etmək
• Sağlam və balanslı qidalanmaq
• Trans yağlardan və işlənmiş qidalardan çəkinmək
• Duz qəbulunu məhdudlaşdırmaq
• İdeal çəkini qorumaq
• Alkoqol qəbulunu azaltmaq
• Təzyiq, şəkər və xolesterolu izləmək
• Keyfiyyətli yuxu almaq
• Ailəvi xəstəlik tarixçəsi varsa müntəzəm müayinə

• Tərəvəz və meyvələr (ispanaq, kələm, portağal, alma və s.)
• Tam taxıllar (yulaf, qəhvəyi düyü, buğda)
• Balıqlar (somon, sardina, xamsi) – Omega-3 mənbəyi
• Paxlalılar (nohut, lobya, mərcimək)
• Az yağlı süd məhsulları
• Sağlam yağlar (zeytun yağı, fındıq yağı)
• Ağ ət (toyuq, hinduşka)
• Qoz-fındıq və toxumlar (badam, qoz, chia, kətan toxumu)

• Doymuş və trans yağlardan uzaq olmaq
• Omega-3 ilə zəngin balıq yemək (həftədə ən az 2 dəfə)
• Gündəlik duz qəbulunu azaltmaq (5 qramdan az)
• Lifli tam taxıllar üstünlük vermək
• Gündə ən az 5 porsiyon tərəvəz və meyvə yemək
• Şəkər və sadə karbohidratları məhdudlaşdırmaq
• Zeytun yağı və digər sağlam yağlardan istifadə etmək
• Qırmızı ət yerinə ağ ət və ya bitki zülalları seçmək
• Alkoqolu məhdudlaşdırmaq və ya tərgitmək
• Kifayət qədər su içmək
• Porsionlara diqqət etmək, həddindən artıq yeməkdən qaçmaq