İmmunologiya və allerqologiya bölməsi

İmmunologiya-orqanizmin yad maddələrə və mikroorqanizmlərə qarşı müdafiəsini təmin edən immun sistem ilə əlaqəli xəstəlikləri öyrənən tibbi ixtisas sahəsidir. Bu elm sahəsində immun sistemin quruluşu, işləmə prinsipləri və bu sistemdə baş verən pozuntular araşdırılır. İmmun sistemdəki patologiyalar müxtəlif xəstəliklərin və ya allergik reaksiyaların yaranmasına səbəb ola bilər. İmmunologiya üzrə mütəxəssislər bu xəstəliklərin diaqnozu, izlənməsi və müalicəsi ilə məşğul olurlar.

İmmunologiya sahəsində immun sistemin həddindən artıq həssaslıq göstərdiyi allergenlərin müəyyən edilməsi xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bu maddələrə məruz qalmaq insanlarda astma, ekzema (atopik dermatit), allergik rinit və ya anafilaksiya kimi ciddi allergik reaksiyalara səbəb ola bilər. Diaqnostika üçün dəri allergiya testləri və qan analizləri istifadə olunur. Müalicə zamanı isə immunoterapiya (allergiya peyvəndləri), dərman müalicəsi və həyat tərzinin dəyişdirilməsi mühüm rol oynayır. Bundan əlavə, immunologiya autoimmun xəstəliklər və immun çatışmazlıqlarını da ətraflı şəkildə qiymətləndirir.

İmmunologiya bölməsi, immun sistem ilə əlaqəli geniş spektrli xəstəliklərin diaqnostika və müalicəsi ilə məşğul olur. İmmun sistemin zəifləməsi və ya həddindən artıq həssaslığı nəticəsində yaranan bu xəstəliklər insanın həyat keyfiyyətinə mənfi təsir göstərə bilər. Bu pozuntular allergik reaksiyalardan autoimmun xəstəliklərə qədər müxtəlif formalarda təzahür edə bilər.

Allergik xəstəliklər və İmmunologiya

İmmunologiyanın əsas maraq dairəsinə daxil olan xəstəliklər arasında ən çox rast gəlinənlər allergik xəstəliklərdir. Bu hallarda immun sistem əslində zərərsiz olan maddələrə (allergenlərə) qarşı həddindən artıq reaksiya verir və müxtəlif simptomlara səbəb olur. Geniş yayılmış allergik hallara aşağıdakılar daxildir:

• Allergik astma
• Qida allergiyası
• Dərman allergiyası
• Övrə
• Allergik rinit
• Ekzema (atopik dermatit)
• Polen allergiyası
• Anafilaksiya

Allergik xəstəliklərdə erkən diaqnoz, doğru müalicə üsullarının seçilməsi və müntəzəm nəzarət xəstələrin həyat keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırır. Xəstələrin allergen maddələrdən qorunması və immunoterapiya (allergiya peyvəndləri) kimi müalicə üsullarının tətbiqi də immunoloqların əsas fəaliyyət sahələrindən biridir.

Autoimmun xəstəliklər

İmmunologların məşğul olduğu digər mühüm xəstəlik qrupu autoimmun xəstəliklərdir. Bu hallarda immun sistem bədənin öz toxumalarını yad kimi qəbul edir və onlara hücum edərək müxtəlif xəstəliklərə səbəb olur. Autoimmun xəstəliklərə aşağıdakı xəstəliklər missal göstərilə bilər:

• Revmatoid artrit
• Sistemik Lupus Eritematoz (SLE; Qırmızı Qurd Eşənəyi; Kəpənək Xəstəliyi)
• Haşimoto tiroiditi
• Şeqren sindromu
• Seliakiya xəstəliyi

Autoimmun xəstəliklər xroniki gedişə malikdir və uzunmüddətli müalicə tələb edir. Buna görə də, immunologiya bölməsində müntəzəm izlənmə və fərdi müalicə planlarının hazırlanması vasitəsilə xəstəliyin gedişi nəzarət altına alınır.

İmmun çatışmazlıq xəstəlikləri

İmmun sistemin tam fəaliyyətdə olmaması hallarında immun çatışmazlıq xəstəlikləri meydana çıxır. Bu xəstələrdə immun sistem zəif olduğu üçün infeksiyalara qarşı həssaslıq artır və tez-tez təkrarlanan infeksiyalar müşahidə olunur. İmmunologiya sahəsinin məşğul olduğu immun çatışmazlıq xəstəliklərinə aşağıdakılar daxildir:

• İlkin (irsi) immun çatışmazlıq
• İkincili (qazanılmış) immun çatışmazlıq – məsələn, kimyaterapiya sonrası yaranan hallarda
• Tez-tez təkrarlanan ağır infeksiyalar

Bu xəstəliklərdə erkən diaqnostika, immun sistemi dəstəkləyən müalicə üsulları və infeksiyalardan qoruyucu tədbirlər immunoloqlar tərəfindən planlaşdırılır. Bu yolla xəstələrin infeksiyalara qarşı müqaviməti artırılır və ağırlaşmaların qarşısı alınır.

İmmunoloji və allergik xəstəliklər bir çox fərqli orqan sistemində əlamətlərlə özünü göstərə bilər. Bu əlamətlər insandan insana dəyişə bilər, lakin adətən dəri, tənəffüs yolları və həzm sistemi ilə əlaqədar simptomlar daha tez-tez müşahidə olunur. Əlamətlərin erkən fərqinə varılması və doğru şəkildə qiymətləndirilməsi, diaqnoz və müalicə prosesində böyük əhəmiyyət daşıyır.

Dəridə qaşınma, qızartı və səpkilər

Allergik reaksiyaların ən geniş yayılmış əlamətləri arasında dəridə yaranan qaşınma, qızartı və səpkilər yer alır. Xüsusilə övrə və ekzema (atopik dermatit) kimi xəstəliklərdə bu əlamətlər ön planda olur. Dəri reaksiyaları adətən allergenlə təmasdan qısa müddət sonra yaranır və insanın həyat keyfiyyətinə mənfi təsir edə bilər.

Nəfəs darlığı və tənəffüs çətinliyi

Allergik xəstəliklər tənəffüs yollarına təsir etdikdə, əsas əlamətlərdən biri nəfəs darlığı və tənəffüsdə çətinlik olur. Bu simptomlar xüsusilə allergik astma və anafilaksiya kimi ciddi reaksiyalarda daha qabarıq şəkildə özünü göstərir. Xəstələrdə tez-tez ağır nəfəsalma, xışıltılı nəfəs, sinə nahiyəsində sıxılma hissi kimi şikayətlər müşahidə oluna bilər. Belə hallarda tez müdaxilə və düzgün müalicə həyati əhəmiyyət daşıyır.

Burun axıntısı və asqırma

Xüsusilə allergik rinit və polen allergiyası kimi hallarda burun axıntısı, asqırma və burun tutulması kimi əlamətlər müşahidə olunur. Bu simptomlar adətən mövsüm dəyişiklikləri zamanı və müəyyən ətraf mühit allergenlərinə məruz qalındıqda meydana çıxır. Gündəlik həyatı əhəmiyyətli dərəcədə çətinləşdirə bilən bu əlamətlər xəstənin həyat keyfiyyətini azalda bilər.

Həzm sistemi ilə bağlı şikayətlər

Allergik reaksiyalar və ya qida intoleransları zamanı həzm sistemi əlamətləri tez-tez rast gəlinir. Xüsusilə qida allergiyası olan şəxslərdə ürəkbulanma, qusma, qarın ağrısı və ishal kimi şikayətlər müşahidə oluna bilər. Bu cür reaksiyalar adətən allergen qida ilə təmasdan qısa müddət sonra baş verir və tez qiymətləndirilməlidir.

Şişkinlik və ödem

Bəzi allergik reaksiyalarda ani inkişaf edən şişkinlik və ödem müşahidə oluna bilər. Xüsusilə dodaqlarda, göz ətrafında və üz nahiyəsində rast gəlinən bu əlamətlər, ciddi allergik reaksiya olan anafilaksiyanın göstəricisi ola bilər. Anafilaksiya - təcili tibbi müdaxilə tələb edən ağır klinik vəziyyətdir və müalicə olunmadıqda həyati təhlükə yarada bilər.

Tez-tez təkrarlanan infeksiyalar

İmmun çatışmazlığı olan hallarda tez-tez təkrarlanan infeksiyalar əhəmiyyətli bir əlamət kimi ortaya çıxır. Bu şəxslər çox zaman tənəffüs yolları infeksiyaları, qulaq infeksiyaları və dəri infeksiyaları ilə qarşılaşırlar. Təkrarlayan infeksiyalar, immun sistemin zəif olduğunu göstərir və ətraflı qiymətləndirmə tələb edir. Əgər immunoloji və allergik xəstəliklərin əlamətlərindən biri və ya bir neçəsi müşahidə olunursa, mütləq bir immunologiya mütəxəssisinə müraciət edilməlidir. Erkən diaqnoz, effektiv müalicə və müntəzəm izləmə, xəstələrin həyat keyfiyyətini artırmaq baxımından xüsusi əhəmiyyət daşıyır.

İmmunoloji və allergik xəstəliklərin müalicəsində əsas məqsəd xəstənin həyat keyfiyyətini yüksəltmək və xəstəliyin gedişatını nəzarətdə saxlamaqdır. Müalicə üsulları, xəstəliyə və ağırlıq dərəcəsinə görə dəyişə bilər. Allergik hallarda dərman preparatları, immunoterapiya və həyat tərzinin dəyişdirilməsi sıx tətbiq olunur.

Dərman Müalicələri (Antihistaminlər, Kortikosteroidlər)

İmmunoloji və allergik hallarda əlamətlərin azaldılması üçün ən çox seçilən üsullardan biri dərman müalicəsidir. Xüsusilə antihistaminlər, allergik reaksiyaların əsasını təşkil edən histamin maddəsinin təsirini azaldaraq qaşınma, asqırma və burun axıntısı kimi əlamətləri yüngülləşdirir. Daha ağır hallarda isə kortikosteroidlər kimi dərmanlardan istifadə olunur və iltihabi və allergik reaksiyalar nəzarət altına alınır. Bu cür dərmanlar yalnız həkim məsləhəti ilə istifadə edilməlidir.

Allergiya Peyvəndləri (İmmunoterapiya)

Xüsusilə uzunmüddətli allergik hallarda istifadə edilən təsirli üsullardan biri də immunoterapiyadır (allergiya peyvəndləri). Bu üsulda xəstənin allergik olduğu maddə az dozadan başlayaraq tədricən artırılır. Beləliklə, immun sistemin allergenə qarşı tolerantlığı inkişaf etdirilir və allergik reaksiyaların şiddəti azaldılır. Müalicə adətən uzunmüddətli olur və təsiri davamlı ola bilər.

Qidalanmanın Tənzimlənməsi və Pəhriz Müalicələri

Xüsusilə qida allergiyası və qida intoleransı kimi hallarda qidalanmanın tənzimlənməsi və xüsusi pəhriz müalicənin əsasını təşkil edir. Bu hallarda allergen maddə tərkibli qidalar pəhrizdən tamamilə çıxarılmalıdır. Diyetoloq dəstəyi ilə fərdi qidalanma planları hazırlanaraq simptomların azalması və sağlam qidalanmanın davam etdirilməsi təmin edilir.

İmmun Sistemi Dəstəkləyici Müalicələr

İmmun sistemin gücləndirilməsinə yönəlmiş dəstəkləyici müalicələr immunoloji xəstəliklərin müalicəsində vacib rol oynayır. Xüsusilə immun çatışmazlıq hallarında infeksiyalardan qorunmaq üçün immun sistemi dəstəkləyən üsullar tətbiq olunur. Bu üsullara vitamin və mineral əlavələri, sağlam həyat tərzi tövsiyələri və infeksiyalardan qoruyucu tədbirlər daxildir. Bu müalicələr xəstənin infeksiyaya qarşı müqavimətini artıraraq ümumi sağlamlığın qorunmasına kömək edir.

İmmunoloji və allergik xəstəliklər cəmiyyətdə geniş yayılıb, lakin bəzi şəxslərdə bu xəstəliklərə tutulma riski daha yüksəkdir. Genetik meyl, ətraf mühit amilləri və immun sistemin xüsusiyyətləri immunoloji xəstəliklərə tutulma riskini artıran əsas faktorlar hesab olunur.

Ailəsində Allergiya Anamnezi Olanlar

Ailəsində allergik xəstəliklər olan insanlarda immunoloji xəstəliklərin yaranma ehtimalı daha çoxdur. Xüsusilə allergik astma, ekzema, qida allergiyası və ot qızdırması kimi xəstəliklər irsi xüsusiyyət daşıya bilər. Buna görə də, ailəsində oxşar sağlamlıq problemləri olan şəxslərin erkən dövrdə allergiya baxımından müayinə olunması və zəruri qabaqlayıcı tədbirlərin görülməsi vacibdir.

Ətraf Mühitin Allergik Maddələrinə Məruz Qalanlar

Xüsusilə polen allergiyası, toz gənələri, ev heyvanlarının tükləri və müxtəlif kimyəvi maddələr kimi ətraf mühit allergenlərinə tez-tez məruz qalan şəxslərdə allergik xəstəliklərin yaranma ehtimalı yüksəkdir. Bu maddələrə uzun müddət davamlı məruz qalmaq immun sistemini stimullaşdırır və zamanla allergik reaksiyaların yaranmasına zəmin yaradır. Buna görə ətraf mühit allergenlərindən qorunmaq immunoloji xəstəliklərin qarşısının alınmasında mühüm rol oynayır.

İmmun Sistemi Zəif Olan Şəxslər

İmmunoloji xəstəliklər, immun sistemi zəif və ya kifayət qədər inkişaf etməmiş şəxslərdə daha çox rast gəlinir. Xüsusilə kiçik uşaqlar, yaşlılar, xroniki xəstəliyi olanlar və immun çatışmazlıq diaqnozu qoyulmuş fərdlərdə bu risk daha yüksəkdir. Bu qrupdakı şəxslərin infeksiyalara və allergik reaksiyalara qarşı həssaslığı artır və müntəzəm immunoloq nəzarətinə ehtiyac ola bilər.

Xroniki Xəstəlikləri Olanlar

Diabet, ürək xəstəliyi, revmatoloji xəstəliklər və ya xroniki ağciyər xəstəlikləri kimi problemləri olan şəxslərdə immunoloji problemlər daha çox müşahidə olunur. Xroniki xəstəliklər immun sistemin normal fəaliyyətinə mənfi təsir göstərə bilər. Buna görə də, xroniki xəstəlikləri olan şəxslərin immunoloji sağlamlıq baxımından müntəzəm müayinədən keçməsi vacibdir.

İmmunologiya sahəsində rast gəlinən xəstəliklərin əlamətləri bəzən yüngül keçir, bəzən isə ciddi vəziyyətə çataraq həyat keyfiyyətini aşağı sala bilər. Buna görə də xəstələrin hansı hallarda immunologiya mütəxəssisinə müraciət etməli olduqlarını yaxşı bilməsi vacibdir. Əlamətlər vaxtında nəzərə alınaraq müdaxilə edilərsə, müalicənin uğuru artır və xəstəliyin irəliləməsinin qarşısı alınır.

Allergik Şikayətlər Uzunmüddətli Olarsa

Burun axıntısı, qaşınma, asqırma və ya davamlı dəri səpkiləri kimi əlamətlər uzun müddət keçmirsə, immunologiya mütəxəssisinə müraciət edilməlidir. Bu şikayətlərin davamlı və ya təkrarlayıcı olması immun sistemində pozuntulara işarə edə bilər.

Nəfəs Darlığı və Astma Şübhəsi Olarsa

Xəstədə nəfəs almaqda çətinlik, öskürək və döş qəfəsində sıxılma hissi kimi əlamətlər varsa, sürətlə mütəxəssisə müraciət etmək vacibdir. Xüsusilə tənəffüs yollarına təsir edən allergik vəziyyətlər ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb ola bilər və müalicə olunmadıqda həyat keyfiyyətini pisləşdirir.

Təkrarlanan Övrə Hallarında

Övrə uzun müddət davam edir və tez-tez təkrarlanırsa, bunun əsas səbəbi immun sistemi ilə bağlı problemlər ola bilər. Təkrarlayan səpkilər və qaşınma xəstənin həyat keyfiyyətinə mənfi təsir göstərir və mütləq bir immunologiya mütəxəssisi tərəfindən qiymətləndirilməlidir.

Qidalarla Bağlı Şiddətli Reaksiyalarda

Qida qəbulu sonrası üz və dildə şişkinlik, nəfəs darlığı, qarın ağrısı və ya təzyiqin düşməsi kimi ani əlamətlər yaranarsa, dərhal immunologiya mütəxəssisinə müraciət edilməlidir. Bu cür ciddi reaksiyalar sürətli müdaxilə tələb edən hallara işarə edə bilər.

Dərman İstifadəsindən Sonra Allergik Reaksiyalarda

Dərman istifadəsindən sonra bədəndə ani səpkilər, şişkinlik və ya tənəffüs çətinliyi kimi əlamətlər meydana çıxarsa, bu dərman allergiyası ola bilər. Bu halda dərman istifadəsi dayandırılmalı və ən qısa zamanda immunologiya mütəxəssisinə müraciət edilməlidir.

Hansı Hallarda İmmunologiya Mütəxəssisinə Müraciət Etmək Lazımdır?

Bəzi əlamətlər yüngül səviyyədə keçə bilər və qısa müddət ərzində öz-özünə yaxşılaşa bilər. Lakin əlamətlərin şiddəti artdıqca və ya tez-tez təkrarlanarsa, immunologiya mütəxəssisi tərəfindən qiymətləndirilməsi vacibdir. Aşağıdakı cədvəl, hansı əlamətlərdə mütəxəssisə müraciət etməyin zəruri olduğunu aydın şəkildə başa düşməyinizə kömək edəcək.

İmmunoloji müayinə, immun sistem ilə əlaqəli problemlərin qiymətləndirilməsi və xəstəyə ən uyğun müalicə planının hazırlanması məqsədilə həyata keçirilir. Bu prosesdə xəstənin anamnezi alınır, zəruri fiziki müayinə və laboratoriya analizləri aparılır, daha sonra isə müalicə və nəzarət planı tərtib edilir.

Müayinə Öncəsi Hazırlıq

Müayinə öncəsi xəstələrin bilməsi və hazırlıq görməsi lazım olan bir sıra məqamlar mövcuddur. İstifadə etdiyiniz bütün dərmanların siyahısını, varsa əvvəlki test nəticələrini və xəstəlik tarixçənizi yanınızda gətirməyiniz vacibdir. Əgər dəri allergiya testi ediləcəksə, həkiminiz antihistamin dərmanların bir neçə gün öncədən dayandırılmasını tələb edə bilər. Bu müddətdə həkimin göstərişlərinə riayət etmək müayinə və testlərin dəqiqliyini artırır.

İlk Müayinə

İlk müayinədə əvvəlcə xəstənin ətraflı anamnezi toplanır. Xəstənin şikayətlərinin nə zaman başladığı, hansı hallarda artdığı və ailədə oxşar sağlamlıq problemlərinin olub-olmaması soruşulur. Daha sonra fiziki müayinə ilə dəri, tənəffüs sistemi, burun-boğaz və digər əlaqəli sistemlər qiymətləndirilir. Bu mərhələdə əldə olunan nəticələrə əsasən lazım olan diaqnostik testlər (dəri testi, qan testi, tənəffüs funksiyası testi və s.) müəyyən edilir və xəstəyə ətraflı izah olunur.

Müalicə və Nəzarət Prosesi

Aparılan diaqnostik testlərin nəticələrinə əsaslanaraq immunoloq mütəxəssis fərdi müalicə üsullarını təyin edir. Müalicə variantları arasında dərmanlar, immunoterapiya (allergiya peyvəndləri), xüsusi pəhrizlər və ya immun sistemini dəstəkləyən üsullar ola bilər. Xəstənin vəziyyətinə uyğun olaraq müəyyən müddət ərzində müntəzəm nəzarət müayinələri planlanır və müalicənin effektivliyi ilə xəstənin şikayətlərindəki yaxşılaşma davamlı qiymətləndirilir. Bu müddət ərzində həkiminizin tövsiyələrinə tam riayət etmək müalicənin uğurunu artıraraq həyat keyfiyyətinizi yüksəldir.