İnsanların sağlam yaşamaq, xəstəliklərin qarşısını almaq və mövcud sağlamlıq problemlərini düzgün qidalanma ilə idarə etmək üçün xidmət göstərən ixtisaslaşmış sahədir. Burada hər bir insanın yaşı, cinsi, həyat tərzi və sağlamlıq vəziyyəti nəzərə alınaraq fərdi qidalanma proqramları hazırlanır. Bu proqramlar vasitəsilə şəkərli diabet, artıq çəki (piylənmə), ürək-damar xəstəlikləri və həzm sistemi problemləri kimi qidalanma ilə sıx bağlı olan xəstəliklərin qarşısı alınır və müalicəsi dəstəklənir. Həmçinin hamiləlik, südvermə və yaşlılıq dövrü kimi xüsusi hallarda da şəxsin ehtiyaclarına uyğun tövsiyələr verilir.
Bölmədə bədən kütlə indeksi (BKİ), qan analizləri və maddələr mübadiləsi sürəti kimi göstəricilər qiymətləndirilərək, hər kəs üçün fərdi və elmi əsaslı qidalanma planları hazırlanır. Məqsəd-sağlamlığı qorumaq, xəstəliklərin qarşısını almaq və həyat keyfiyyətini artırmaqdır.
Qidalanma və Pəhriz Nədir?
Diyetologiya (pəhriz və qidalanma) bölməsi, fərdin yaşına, cinsiyyətinə, sağlamlıq vəziyyətinə və həyat tərzinə uyğun olaraq elmi əsaslı qidalanma planlarının hazırlanması və tətbiqi ilə məşğul olan tibbi bir sahədir. Bu bölmə sağlam qidalanma vərdişlərinin formalaşdırılması, bədən çəkisinin idarə olunması, xroniki xəstəliklərin qarşısının alınması və müalicəsinə qidalanma dəstəyi verilməsini hədəfləyir.
Qidalanma - orqanizmin yaşaması və funksiyalarını davam etdirməsi üçün zəruri olan karbohidrat, protein, yağ, vitamin və mineral maddələrin balanslı şəkildə qəbul edilməsidir.
Pəhriz isə fərdin sağlamlıq vəziyyətinə (xəstəlik, yaş, hamiləlik, fiziki aktivlik və s.) uyğun olaraq xüsusi qaydada tərtib edilmiş qidalanma rejimidir.
Diyetologiya Bölməsinin Fəaliyyət Sahələri
Bu bölmə geniş spektrli sağlamlıq vəziyyətlərinə uyğun qidalanma proqramları hazırlayır. Aşağıdakı hallarda fərdi yanaşma ilə müalicəyə dəstək göstərilir:
- Piylənmə (obez) və artıq çəkinin idarə olunması
- Şəkərli diabet (tip 1 və tip 2) üçün karbohidrat balanslı pəhrizlər
- Hipertoniya və hiperlipidemiya üçün natrium və yağ məhdudiyyətli pəhrizlər
- Ürək-damar xəstəliklərində pəhriz planlanması (doymamış yağ tərkibli)
- Qaraciyər və böyrək xəstəliklərində protein və elektrolit balanslı pəhrizlər
- Həzm sistemi pozğunluqları (qastrit, xora, IBS, seliakiya xəstəliyi və s.) üçün uyğun qidalanma
- Qida intoleransları və allergiyaları (məs. laktoz, qlüten həssaslığı) üçün eliminasiya pəhrizləri
- Hamiləlik və südvermə dövründə qida ehtiyaclarına uyğun xüsusi planlamalar
- Uşaqlarda və yeniyetmələrdə böyümə və inkişafın dəstəklənməsi üçün balanslı qidalanma
- Yaşlılarda əzələ itkisi və enerji azlığına qarşı qoruyucu pəhrizlər
- İdmançılar üçün performans artırıcı və regenerasiyaedici qidalanma proqramları
- Qidalanma pozuntularında (anoreksiya, bulimiya və s.) davranış dəyişikliyi ilə qidalanma dəstəyi
- Xərçəng xəstələrində müalicəyə uyğun qidalanma strategiyaları
- Malnutrisiya (qidalanma çatışmazlığı) və sarkopeniya risklərinin qarşısının alınması
- Cərrahiyyə öncəsi və sonrası reabilitasiya məqsədli qidalanma dəstəyi
Qiymətləndirmə və Diaqnostik Yanaşmalar
Qidalanma terapiyasına başlamazdan öncə fərdin metabolik, fiziki və biokimyəvi göstəriciləri dəyərləndirilir. Əsas istifadə olunan testlər:
- Bədən Kompozisiya Analizi (yağ-əzələ-su nisbəti, visseral yağlanma)
- Bədən Kütlə İndeksi (BKİ) və bel çevrəsinin ölçülməsi
- Qan biokimyası: Qlükoza, lipid paneli (xolesterin, TG), qaraciyər və böyrək göstəriciləri
- Vitamin və mineral səviyyələri (D vitamini, B12, dəmir, sink və s.)
- Metabolik sürətin ölçülməsi (BMR)
- İnsulin rezistentlik testi (HOMA-IR)
- Qida intoleransı və allergiya testləri
- Mikrobiota (bağırsaq florası) analizi
- Oksidativ stress və antioksidant səviyyəsi testləri
Tətbiq Olunan Müalicə Üsulları
Diyetologiya şöbəsində aşağıdakı tibbi və profilaktik müdaxilələr həyata keçirilir:
- Tibbi Qidalanma Terapiyası (TQT): xroniki xəstəliklərdə fərdi pəhrizlərlə müalicə
- Çəki idarəetmə proqramları: arıqlamaq, kökəlmək və ya çəki saxlamaq üçün elmi əsaslı yanaşmalar
- Makro və mikro element balansı: karbohidrat, protein, yağ, vitamin və mineralların uyğun nisbətdə verilməsi
- Günlük qida bölgüsünün planlanması: əsas və ara yeməklərin vaxtı, miqdarı və tərkibi fərdin maddələr mübadiləsinə əsasən uyğunlaşdırılır
- İdmançı pəhrizləri: məşq öncəsi və sonrası enerji ehtiyaclarına uyğunlaşdırılmış proqramlar
- Ketogenik pəhriz: epilepsiya, insulin rezistentliyi və çəki nəzarətində istifadə olunur
- Enteral/parenteral qidalanma: ağız yolu ilə qidalanmanın mümkün olmadığı hallarda xüsusi metodlarla qida dəstəyi
- Antioksidant zəngin pəhrizlər: hüceyrə zədələnmələrinin qarşısını almaq üçün
- Davranış dəyişiklikləri və motivasiya terapiyası: yemə pozuntuları və emosional yemə hallarında psixodiyetetik dəstək
- Pəhriz izləmə sistemləri: mobil tətbiqlər və davamlı nəzarətlə pasiyentin məqsədlərinə çatmasına yardımçı olmaq
Davranış Dəyişiklikləri Terapiyası
Fərdin səhv qidalanma vərdişlərini dəyişmək və sağlam qidalanma davranışlarını uzunmüddətli davam etdirə bilməsi üçün davranış dəyişikliyi terapiyası tətbiq olunur. Bu proses zamanı şəxsin motivasiyası artırılır, düzgün qidalanma alışqanlıqları isə davamlı hala gətirilir. Eyni zamanda emosional yemək (stres, kədər, əsəb kimi hallar nəticəsində həddindən artıq yemək) və həddindən artıq qida qəbulu kimi problemlərə qarşı psixoloji dəstək də göstərilə bilər.
Qida Əlavələri üzrə Tövsiyələr
Fərdin qidalanma vəziyyəti və sağlamlıq ehtiyacları nəzərə alınaraq, orqanizmdə çatışmayan vitamin, mineral və digər qida maddələri müəyyən edilir və uyğun qida əlavələri tövsiyə olunur. Bu mərhələdə həkim və diyetoloq birgə işləyərək, lazımsız və təhlükəli əlavələrin qarşısının alınması təmin edilir.
Pəhrizə Nəzarət və Konsultasiya Xidməti
Fərdin pəhriz prosesinə davamlı nəzarət edilir, lazım gəldikdə qidalanma planında dəyişikliklər aparılır. Bunun üçün müntəzəm tibbi yoxlamalar, həmçinin diyetə nəzarət sistemləri və mobil tətbiqlər istifadə olunaraq fərdin motivasiyası artırılır və arzulanmış nəticələrə çatması dəstəklənir.
Filiallar
Əlaqə
