Anesteziologiya bölməsi

Anesteziologiya, cərrahi və tibbi müdaxilələr zamanı xəstələrin ağrı hiss etməməsi, təhlükəsizliyinin təmin olunması və həyati funksiyalarının qorunması ilə məşğul olan tibb sahəsidir. Bu sahə yalnız anesteziya tətbiqlərini deyil, həm də reanimasiya (yenidən həyata qaytarma), intensiv terapiya və ağrı nəzarəti kimi prosesləri də əhatə edir.

Anestezioloq həkimlər (anesteziya mütəxəssisləri) əməliyyat öncəsi xəstəni qiymətləndirir, uyğun anesteziya növünü müəyyənləşdirir və müdaxilə zamanı tənəffüs, qan dövranı və digər həyati funksiyaları izləyərək xəstənin təhlükəsizliyini təmin edirlər. Əməliyyatdan sonra da ağrının idarə olunması və xəstənin ümumi vəziyyəti anestezioloq tərəfindən nəzarətdə saxlanılır.

Anesteziologiya və Reanimatologiya Bölməsi, cərrahi əməliyyatlar zamanı anesteziyanın tətbiqini idarə etməklə yanaşı, həyati təhlükə yaradan hallarda da müdaxilə edən tibbi sahədir. Anesteziya həkimləri təkcə əməliyyat zamanı deyil, həmçinin əməliyyatdan əvvəl və sonra da xəstənin ümumi vəziyyətini izləyir, ağrıya nəzarət edir. Reanimasiya isə həyati təhlükə yaradan hallarda xəstənin həyata qaytarılması və sabitləşdirilməsi prosesini əhatə edir.

Anesteziologiya və Reanimatologiya Bölməsi aşağıdakı klinik hallarla məşğul olur:

• Əməliyyat tələb edən bütün cərrahi müdaxilələr
• İntensiv terapiya (reanimasiya) şəraitində nəzarət tələb edən kritik vəziyyətlər
• Travmadan sonra tənəffüs və qan dövranı dəstəyi tələb edən hallar
• Ani ürək dayanması və tənəffüs çatışmazlığı kimi təcili tibbi müdaxilə tələb edən vəziyyətlər
• Xroniki ağrıların müalicəsi (neyropatik ağrılar, bel və boyun yırtığı ilə əlaqədar ağrılar)
• Doğum zamanı tətbiq olunan anesteziya (spinal və ya epidural anesteziya)
• Onkoloji (xərçəng) ağrılarının idarə olunması
• Əməliyyatdan sonrakı ağrının effektiv şəkildə nəzarətdə saxlanılması

Anesteziya-cərrahi və ya tibbi müdaxilələr zamanı xəstənin ağrı hiss etməməsi üçün tətbiq olunan tibbi üsuldur. Anesteziya zamanı istifadə olunan dərmanlar vasitəsilə ya şüur tamamilə bağlanır, ya yalnız müəyyən bir nahiyə keyidilir, ya da ağrı hissi minimuma endirilir. Bu sayədə xəstələr əməliyyat və ya müdaxilə müddətində ağrı və narahatlıq hiss etmədən müalicə oluna bilirlər. Anesteziya növü xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətinə, planlaşdırılan müdaxilənin növünə və müddətinə uyğun olaraq seçilir və anesteziya mütəxəssisi (anestezioloq) tərəfindən həyata keçirilir.

Anesteziya, tibbi və ya cərrahi müdaxilə zamanı ağrının qarşısını almaq və xəstənin rahatlığını təmin etmək məqsədilə tətbiq olunur. Anesteziya növü prosedurun xarakterinə, müddətinə və xəstənin sağlamlıq durumuna əsasən müəyyən edilir. Bəzi anesteziya növlərində xəstə tam şüursuz vəziyyətdə olur, bəzilərində isə yalnız əməliyyat ediləcək nahiyə keyidilir və xəstə ayıq qalır.

Ən çox istifadə olunan anesteziya növləri aşağıdakılardır:

• Ümumi anesteziya
• Regionar anesteziya
• Lokal anesteziya
• Sedasiya

Ümumi anesteziya

Ümumi anesteziya, xəstənin şüurunun tamamilə bağlandığı və ağrı hissinin tam aradan qaldırıldığı anesteziya növüdür. Bu üsul zamanı xəstə dərin yuxu vəziyyətinə salınır və əməliyyat boyu heç nə hiss etmir və sonradan xatırlamır. Əksər hallarda ümumi anesteziya damar yolu ilə verilən dərmanlarla başlanır, daha sonra xəstə anestezik qazlarla yatızdırılaraq vəziyyət qorunur. Bəzi hallarda əzələ boşalması səbəbilə xəstənin nəfəs alması ventilyator vasitəsilə təmin edilir.

Əməliyyat boyu aşağıdakı həyati funksiyalar anestezioloq tərəfindən daima izlənilir:

• Tənəffüs,
• Ürək döyüntüləri,
• Qan təzyiqi,
• Oksigen səviyyəsi və s.

Ümumi anesteziya əsasən bu kimi hallarda tətbiq olunur:

• Böyük cərrahi əməliyyatlar (ürək, beyin, ağciyər əməliyyatları)
• Uzun müddətli müdaxilələr
• Xəstənin tam şüursuz vəziyyətdə olması tələb olunan hallar

Əməliyyatdan sonra bəzi xəstələrdə ürəkbulanma, başgicəllənmə və boğaz ağrısı kimi yüngül yan təsirlər ola bilər. Bu halda da anesteziya mütəxəssisi xəstənin təhlükəsizliyi və rahatlığı üçün lazım olan bütün tədbirləri görür.

Regionar anesteziya

Bölgəsəl anesteziya, bədənin müəyyən nahiyəsini keyidərək ağrını aradan qaldıran üsuldur. Bu növdə xəstənin şüuru açıq qalır, lakin müdaxilə ediləcək sahə tamamilə hissiz olur. Anesteziya, sinir uclarının müvəqqəti bloklanması ilə təmin olunur.

Ən çox istifadə olunan regionar anesteziya növləri

Spinal anesteziya

Spinal anesteziya zamanı dərman onurğanın aşağı hissəsində yerləşən spinal boşluğa yeridilir və beldən aşağı nahiyənin tam keyiməsi təmin olunur. Ən çox keysəriyyə və aşağı qarın boşluğu əməliyyatlarında tətbiq olunur.

Epidural anesteziya

Bu üsulda anestezik dərman onurğa ətrafındakı epidural boşluğa yeridilir. Doğuş zamanı ağrıların idarə olunması və ortopedik əməliyyatlar üçün geniş istifadə olunur.

Sinir bloku

Əl, ayaq və ya müəyyən bir nahiyəni keyitmək üçün sinirlərin ətrafına anestezik dərman yeridilir. Xüsusilə ortopedik cərrahiyyə müdaxilələrində üstünlük verilir.

Bölgəsəl anesteziya tətbiq edilən xəstələr əksər hallarda tam ayıq qalır və ya yüngül sedasiya ilə rahat vəziyyətə gətirilir. Bu üsul, xüsusilə ümumi anesteziyanın riskli olduğu xəstələrdə etibarlı və effektiv alternativ hesab olunur.

Lokal anesteziya

Lokal anesteziya-bədənin yalnız kiçik bir hissəsini keyitməklə tətbiq olunan ən sadə anesteziya növüdür. Dərman birbaşa dərinin altına və ya müdaxilə ediləcək sahəyə yeridilir. Bu zaman xəstənin şüuru tam açıq qalır.

Adətən qısa müddətli və kiçik tibbi prosedurlar zamanı istifadə olunur:

• Diş müalicəsi (diş çəkilməsi, dolğu),
• Dəri biopsiyaları,
• Kiçik cərrahi müdaxilələr (bən çıxarılması, tikiş qoyulması),
• Göz əməliyyatları (məsələn, katarakta).

Sedasiya

Sedasiya, xəstəni rahatlatmaq, narahatlığı azaltmaq və ağrı hissini minimuma endirmək üçün tətbiq olunan anesteziya üsuludur. Bu zaman xəstə tam şüurunu itirmir, lakin yarı yuxulu vəziyyətdə olur və aparılan müdaxiləni sonradan xatırlamır.

Sedasiyanın müxtəlif dərəcələri mövcuddur:

• Yüngül sedasiya – xəstə ayıq qalır, lakin rahat və sakit olur.
• Orta dərəcəli sedasiya – xəstə yuxulama vəziyyətində olur, müdaxiləni xatırlamır və yalnız yüngül stimullara reaksiya verir.
• Dərin sedasiya – xəstə tamamilə yuxuya gedir, lakin lazım gəldikdə oyadılması mümkündür.

Sedasiya aşağıdakı hallarda tez-tez tətbiq olunur:

• Endoskopiya və kolonoskopiya,
• Diş müalicəsi (xüsusilə uşaqlarda və narahat xəstələrdə),
• Kiçik cərrahi prosedurlar,
• Estetik və kosmetik müdaxilələr.

Sedasiya adətən damar daxili dərmanlar vasitəsilə həyata keçirilir. Bu müddət ərzində xəstənin nəfəsi, ürək döyüntüsü və digər həyati funksiyaları anesteziya mütəxəssisi tərəfindən daim izlənilir. Sedasiya, ümumi anesteziyaya nisbətən daha az risk daşıyır və xəstə prosedurdan sonra qısa müddət ərzində özünü toparlaya bilir.

Anesteziya və reanimasiya tətbiq texnikaları, cərrahi müdaxilə zamanı xəstənin ağrı hiss etməməsini təmin etmək və həyati funksiyalarını qorumaq məqsədilə istifadə olunan tibbi üsullar toplusudur. Anesteziya mütəxəssisləri, xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyəti və prosedurun növünə əsaslanaraq ən uyğun anesteziya texnikasını seçir və əməliyyatın təhlükəsiz şəkildə aparılmasını təmin edir.

Reanimasiya texnikaları isə ürək dayanması, tənəffüs çatışmazlığı və digər həyati təhlükə yaradan hallarda xəstəni həyata qaytarmaq və stabil vəziyyətə gətirmək məqsədi daşıyır. Tətbiq olunan texnikalar xəstənin şüur səviyyəsi, ağrı həddi və cərrahi müdaxilənin mürəkkəbliyinə görə fərqlənə bilər.

Anesteziya Tətbiq Texnikaları

Anesteziya tətbiqləri cərrahi müdaxilə zamanı ağrını və narahatlığı aradan qaldırmaq üçün müxtəlif üsullarla həyata keçirilir. Hər texnika xəstənin ehtiyacları və müdaxilənin növünə əsasən seçilir.

Şüuru bağlayan texnikalar

Bu üsullarda xəstənin şüuru tamamilə bağlanır və ağrı hissi aradan qaldırılır:

• Ümumi Anesteziya: Anestezioloji dərmanlar damar yolu və ya tənəffüs yolu ilə verilir. Xəstə tam şüursuz vəziyyətə salınır və əməliyyat müddətində ventilyator vasitəsilə nəfəsi idarə olunur. Ən çox böyük və uzunmüddətli əməliyyatlarda istifadə olunur.
• Dərin Sedasiya: Xəstə yarı şüurlu vəziyyətdə olur, lakin proseduru xatırlamır və ağrı hiss etmir. Əsasən endoskopiya kimi invaziv olmayan prosedurlarda tətbiq edilir.

Regionar keyitmə texnikaları

Bu üsullarda xəstənin şüuru açıq qalır, yalnız müəyyən bədən nahiyəsi keyidilir. Əsas regionar anesteziya texnikaları bunlardır:

• Spinal Anesteziya: Onurğanın aşağı hissəsinə dərman yeridilir və beldən aşağı tam keyimə təmin olunur. Keysəriyyə və alt qarın əməliyyatlarında geniş istifadə olunur.
• Epidural Anesteziya: Onurğa ətrafındakı epidural boşluğa dərman yeridilir və müəyyən bölgənin hissiyyatı aradan qaldırılır. Ən çox doğuş zamanı ağrıların azaldılması üçün tətbiq edilir.
• Periferik Sinir Blokadaları: Qol və ya ayaq kimi ətrafların keyidilməsi məqsədilə müvafiq sinirlərin ətrafına anestezik maddə yeridilir. Xüsusilə ortopedik əməliyyatlarda istifadə olunur.

Lokal anesteziya texnikaları

Lokal anesteziya kiçik sahələrdə ağrını aradan qaldırmaq üçün istifadə olunur. Bu texnika zamanı şüur itmir, yalnız müdaxilə ediləcək sahə keyidilir:

• Lokal Anesteziya: Dərman birbaşa müdaxilə olunacaq nahiyəyə tətbiq edilir. Diş müalicəsi, dəri biopsiyası və kiçik cərrahi prosedurlarda istifadə olunur.
• Səthi Anesteziya: Dəriyə və ya selikli qişaya spreylə və ya krem şəklində tətbiq edilən anesteziklə ağrı hissi bloklanır.

Yüngül sedasiya texnikaları

Sedasiya texnikaları xəstənin şüuru açıq olduğu halda rahatlıq və narahatlığın azaldılması məqsədi ilə istifadə olunur. Şüur səviyyəsi sedasiyanın dərəcəsinə görə dəyişir:

• Minimal Sedasiya: Xəstə ayıq qalır, lakin sakit və rahat hiss edir. Kiçik cərrahi prosedurlar və diş müalicəsində istifadə olunur.
• Orta Dərəcəli Sedasiya: Xəstə yuxulu vəziyyətdə olur, lakin verbal siqnallara cavab verə bilir. Ən çox endoskopik prosedurlar zamanı tətbiq edilir.

Reanimasiya Tətbiq Texnikaları

Reanimasiya texnikaları, ürək dayanması, tənəffüs çatışmazlığı və ya ağır travma kimi həyati təhlükə yaradan hallarda xəstəni həyata qaytarmaq və stabil vəziyyətə gətirmək üçün istifadə olunur. Bu proseslər adətən reanimasiya və intensiv terapiya şəraitində, anesteziya mütəxəssislərinin nəzarəti altında həyata keçirilir.

Təməl Həyat Dəstəyi (THD)

Ürək və tənəffüs dayanması zamanı tətbiq olunan ilkin yardım müdaxiləsidir:

• Sinə Kompressiyaları: Qan dövranını təmin etmək üçün sinəyə təzyiqlər edilir.
• Süni Tənəffüs: Ağızdan-ağıza və ya cihaz vasitəsilə oksigen təmin olunur.

Təkmil Həyat Dəstəyi (TəHD)

Təməl dəstəyə əlavə olaraq, tibbi cihazlar və dərmanlarla həyata keçirilən müdaxilələri əhatə edir:

• Defibrilasiya: Ani ürək dayanması zamanı ürək ritmini bərpa etmək üçün elektrik şoku tətbiq olunur.
• Dərman Müalicəsi: Adrenalin, atropin kimi təcili vəziyyətlər üçün nəzərdə tutulmuş dərmanlar damar yolu ilə verilir.
• Hava Yolu İdarəetməsi: Entubasiya və ya traxeotomiya yolu ilə hava yolunun açılması təmin olunur.

İntensiv Terapiya (Reanimasiya) müşahidəsi

Reanimasiya sonrası xəstə reanimasiya və ya intensiv terapiya bölməsində müşahidə altında saxlanılmalıdır. Əsas monitorinq üsulları bunlardır:

• Mexaniki Ventilyasiya: Tənəffüs çatışmazlığı olan xəstələrdə nəfəsin təmin edilməsi üçün istifadə olunur.
• Monitorinq: Ürək döyüntüsü, qan təzyiqi, oksigen səviyyəsi və digər həyati göstəricilər davamlı izlənilir.
• Qidalanma və Maye Dəstəyi: Damar yolu və ya qidalandırıcı zondlarla xəstənin enerji və su balansı təmin olunur.

Nəticə olaraq, anesteziya və reanimasiya tətbiqləri həm cərrahi müdaxilələrin təhlükəsiz və ağrısız şəkildə icra olunması, həm də həyati təhlükə yaradan vəziyyətlərdə xəstənin həyatının qorunması baxımından kritik əhəmiyyətə malikdir. Bu proseslər yüksək ixtisaslı mütəxəssislər tərəfindən, qabaqcıl tibbi texnologiyalarla həyata keçirilir.

Hər tibbi müdaxilədə olduğu kimi, anesteziya tətbiqlərinin də bəzi risk və əlavə təsirləri ola bilər. Bu hallar, tətbiq olunan anesteziya növünə, xəstənin ümumi sağlamlıq vəziyyətinə, yaşına və prosedurun müddətinə görə dəyişə bilər.

Əksər hallarda anesteziyadan sonra ortaya çıxan əlavə təsirlər yüngül və keçici xarakter daşıyır. Lakin nadir hallarda ciddi fəsadlar da baş verə bilər. Buna görə anesteziya mütəxəssisləri hər xəstəni əməliyyatdan əvvəl ətraflı şəkildə qiymətləndirir və mümkün riskləri minimuma endirməyə çalışırlar. Anesteziyanın mümkün risk və təsirlərini bilmək, xəstələrin bu prosesə daha şüurlu şəkildə yanaşmasına və ehtiyac olduqda önləyici tədbirlər görməsinə kömək edir.

Ən Çox Rast Gəlinən Əlavə Təsirlər

Anesteziyadan sonra ən çox qarşılaşılan əlavə təsirlər yüngül və qısa müddətli olur. Bu təsirlər, adətən, hər hansı bir xüsusi müalicə tələb etmədən öz-özünə keçib gedir.

Ən çox rast gəlinən əlavə təsirlərə aşağıdakılar daxildir:

• Bulantı və qusma
• Boğaz ağrısı
• Başgicəllənmə və halsızlıq
• Üşütmə və titrəmə
• Ağız quruluğu
• Əzələ ağrıları
• Qaşınma

Orta Dərəcəli Risklər

Bəzi xəstələrdə anesteziya ilə bağlı daha nəzərəçarpan əlavə təsirlər müşahidə oluna bilər. Bu hallar çox zaman qısa müddətdə və müalicə ilə nəzarət altına alına bilər.

Orta dərəcəli risklər aşağıdakılardır:

• Sidik ifrazında çətinlik
• Huşun qaranlıqlaşması, huşsuzluq
• Müvəqqəti yaddaş itkisi
• Əzələ sərtliyi
• Allergik reaksiyalar

Ciddi və Nadir Risklər

Ciddi fəsadlar çox nadir hallarda baş versə də, bəzi hallarda həyat üçün təhlükə yarada biləcək vəziyyətlər ortaya çıxa bilər. Bu risklər, xüsusilə öncədən sağlamlıq problemi olan xəstələrdə daha yüksək ola bilər.

Ciddi və nadir rast gəlinən risklər bunlardır:

• Anaflaksiya (ciddi allergik reaksiya)
• Tənəffüs çətinliyi
• Ürək ritm pozğunluqları
• Malign hipertermiya (bədən temperaturunun qəfil yüksəlməsi)
• Sinir zədələnməsi
• Şüur bulanıqlığı və deliryum
• Ölüm (çox nadir hallarda)

Anesteziya tətbiqi zamanı yaranacaq riskləri minimuma endirmək üçün bir sıra önləyici tədbirlər həyata keçirilir. Anesteziya mütəxəssisləri bu prosesin hər mərhələsini dəqiq və diqqətli şəkildə izləyirlər.

Riskləri azaltmaq üçün görülən əsas tədbirlər bunlardır:

• Ətraflı xəstə müayinəsi və tibbi tarixçə araşdırması
• Xəstəyə uyğun düzgün anesteziya növünün seçilməsi
• Anesteziya müddətində xəstənin həyati funksiyalarının daimi monitorinqi
• Əməliyyatdan sonra xəstənin diqqətlə izlənməsi və lazım olduqda müdaxilə olunması

Anesteziyadan Əvvəlki Hazırlıq

Əməliyyatdan əvvəl aparılan anesteziya hazırlığı, həm xəstə təhlükəsizliyi, həm də cərrahi müdaxilənin uğurlu nəticələnməsi baxımından həyati əhəmiyyət daşıyır. Bu mərhələdə xəstənin sağlamlıq vəziyyəti, istifadə etdiyi dərmanlar və keçmiş anesteziya təcrübələri ətraflı şəkildə qiymətləndirilir.

Hazırlıq mərhələsində aparılan əsas tədbirlər:

• Anesteziya müayinəsi: Ümumi sağlamlıq durumu qiymətləndirilir, analizlər aparılır, risklər müəyyənləşdirilir.
• Dərmanların tənzimlənməsi: Xəstənin qəbul etdiyi dərmanlar müvafiq olaraq dayandırılır və ya dozası dəyişdirilir.
• Qida və maye qəbulunun məhdudlaşdırılması: Əksər hallarda əməliyyatdan əvvəl 6-8 saatlıq aclıq müddəti tələb olunur.
• Siqaretin tərk edilməsi: Xüsusilə siqaret istifadə edən xəstələrə əməliyyatdan əvvəl siqareti tərgitmək tövsiyə olunur, çünki bu, tənəffüs fəsadlarını azaltmağa kömək edir.

Yekun

Anesteziya müasir tibbdə əvəzolunmaz olsa da, onun da müəyyən riskləri ola bilər. Lakin bu risklər, peşəkar tibbi heyətin nəzarəti, düzgün hazırlıq və uyğun texnikalarla minimuma endirilə bilər. Pasiyentlər bu proseslə bağlı məlumatlı olduqda, həm özlərini daha güvənli hiss edir, həm də bərpa prosesi daha rahat keçir.

Anesteziyadan Sonra Baxım

Əməliyyatdan əvvəl anesteziyaya hazırlıq nə qədər vacibdirsə, anesteziya sonrası baxım da xəstənin fəsadsız şəkildə sağalması üçün bir o qədər əhəmiyyətlidir. Anesteziyadan ayılma müddəti xəstənin ümumi vəziyyətinə və tətbiq olunan anesteziya növünə görə fərqlənə bilər. Bu mərhələdə xəstə xüsusi bərpa otaqlarında tibb işçiləri tərəfindən daim nəzarət altında saxlanılır.

Ümumi anesteziyadan sonra xəstənin oyanma dövrü ərzində aşağıdakı həyati göstəricilər mütəmadi izlənir:

• Tənəffüs funksiyaları
• Qan təzyiqi
• Bədən hərarəti
• Qanda oksigen səviyyəsi (saturasiya)

Bu göstəricilərdə dəyişiklik baş verərsə, lazımi tibbi müdaxilə dərhal həyata keçirilir.

Reanimasiya, həyat üçün təhlükə yaradan hallarda-ürək və tənəffüs fəaliyyətinin dayanması və ya ciddi şəkildə pozulması zamanı tətbiq edilən təcili tibbi müdaxilələr toplusudur. Reanimasiyanın əsas məqsədi-ürək döyüntüsünü, nəfəs almanı və qan dövranını bərpa edərək beynə və həyati orqanlara kifayət qədər oksigenin çatdırılmasını təmin etmək və xəstəni stabil vəziyyətə gətirməkdir.

Reanimasiya, əsasən bu hallarda tətbiq edilir:

• Ani ürək dayanması
• Tənəffüs çatışmazlığı
• Şok vəziyyətləri
• Ağır travmalar
• Boğulma halları

Reanimasiyanın vaxtında və tez həyata keçirilməsi, xəstənin həyatda qalma şansını xeyli artırır. Bu səbəbdən reanimasiya təcili tibbin ən vacib müdaxilə üsullarından biridir.